Ha’u hakarak hahú dehan ha’u foin apprende tetun fulan neen agora entaun karik iha sala gramátika ha’u husu deskulpa 🙏 🙏 🙏
Semana rua ka tolu kotuk, ha’u bá Dili hodi tuir enkontru ho Korpu da Pas hamutuk ho voluntáriu hotu-hotu. Iha semana ida laran iha ne’ebá, ami hamutuk loron to’o kalan, serbisu, ko’alia, no halimar. Ha’u gosta visita ha’u-nia kolega sira no bá fatin oioin iha Dili. Bainhira ha’u fila fali mai Betano, ha’u saudades kolega sira. Ha’u senti ha’u hela dook husi sira, entaun ha’u saudades no hanoin sira.
Entaun ha’u hela iha uma kuarta ida, iha loraik depois sai eskola, ha’u-nia alin naran Aria husu ha’u karik ha’u hakarak bá natar hamutuk ho nia. Baibain, ami la’o halimar hamutuk, entaun ha’u dehan, sin. Nia haruka ha’u atu lori bee no xapeu ida.
Ha’u hanoin katak ami ba la’o hanesan baibain, maibé, ha’u haree ema barak sa’e ha’u-nia maun-nia kareta—alin sira, biin, no labarik barak sa’e kareta hamutuk. Ha’u mos sa’e kareta no ami tuun iha dalan kiik, dalan ho tahu no bee-nalihun barak. Ha’u gosta sa’e kareta ho anin fresku no haree ai barak, hanesan ai-talin, kor matak no aas tebes. Ha’u haree ha’u-nia avó-nia to’os, ne’ebé sira kuda batar. Ami tuun iha dalan kiik to’o natar.
Ha’u haree natar ne’e boot loos! Natar hanesan kuadradu, tomak ho bee hanesan lagoa geometria. Ha’u haree feto idade nain tolu ne’ebé tuur iha natar ida, kuu hare barak no muda hare futun ba sorin, no mane idade nain ida foti futun ne’ebé sira kuu atu lori ba natar, nia la’o iha paseiu iha natar klaran. Sira hotu-hotu hatais xapeu ka hena iha ulun no faruk liman naruk tanba loron manas.
Ami la’o ba uma ida ne’ebé labarik barak tuur no han etu. Alin Aria no labarik balu ba tama iha natar laran. Ha’u tao ha’u-nia pasta iha uma laran, tao xapeu, no tuir labarik sira to’o natar. Iha natar sorin, tahu doras loos no ha’u tauk monu. Ha’u hanoin to’ok konaba oinsá ema atu ko’alia karik ha’u monu: malae la’o la di’ak, monu iha natar bee laran, foer no bokon hotu, komik loos! Entaun sorti ha’u la monu.
Alin Aria konvida ha’u ba tama iha natar bee laran. Ha’u hatais kalsa naruk, entaun ha’u lulun kalsa ain no tama natar, maski ha’u nervosu konaba tahu no bee malirin. Ha’u tama. Tahu ne’e foer, maibé iha tempu badak ha’u mos hamnasa hanesan labarik sira, halimar ho tahu to’o ain tu’ur. Depois, ha’u tuir sira foti hare futun hodi lori ba natar foun.
Iha momentu ne’e hau foin komprende katak ami atu kuda hare. Dalaruma molok ha’u hanoin ami atu halimar deit iha natar laran. Ha’u la hatene agora tempu kuda hare tanba ha’u nunka kuda hare.
Ha’u senti labarik sira ne’e kontente atu haree ha’u kuda hare hamutuk ho sira. Balun mak ha’u-nia estudante iha eskola SMA. Ami kuda hare no sira konta história barak, halo komik, no kanta makaas. Ha’u senti kuda hare hanesan kultura Timor, kostume tuan ona, importante, no rame. Ha’u gosta assiste kostume ne’e no ha’u gosta rona labarik kanta no hamnasa.
Labarik mos husu ha’u konaba liafuan inglés—cloud [klaud], kalohan; tree [cri], ai; mud [mad], tahu. Iha inglés, iha liafuan ida deit refere ba hare, fos, no etu: rice [rais]. Entaun hare dehan rice, fos dehan rice, no etu mos dehan rice. Ha’u hanoin ida ne’e interesante, parese inlgés iha liafuan ida deit tanba ami la dun han etu lorloron, no ami la kuda hare. Maibé iha Timor, han etu lorloron, hetan osan faan fos, moris agrikultura kuda hare. Gaia.
Uza talin ida, ha’u ho labarik sira kuda natar kuadradu ida hotu. Ha’u kontente ami serbisu makaas, no ha’u kosar no ain foer ho tahu. Ami sai natar no hamoos liman no ain iha mota besik natar. Ami ba han pisan goreng no hemu bee barak.
Depois ne’e ha’u hanoin ami atu fila ona, maibé han hemu hotu, labarik sira ba fali natar ba kuda hare liu tan! Badinas loos, ha’u hanoin. Entaun ha’u mos ba kuda.
Agora ami kuda natar kuadradu tolu. Ho ema menus iha natar ida-idak, ami kuda neineik liu. Maski serbisu ne’e hakmatek no paisajen furak loos, ha’u-nia ain no kotuk moras uitoan. Ha’u hanoin labarik ain la moras tanba sira badak liu duke ha’u. Ami kuda, kuda, kuda, no ko’alia barak.
Entaun ami kuda natar kuadradu tolu hotu. Iha momentu ne’eba loron atu tuun ona, ami foin kuda hare oras tolu ka haat, dalaruma. Ha’u hamoos fali ha’u nia ain no liman. Ha’u hamnasa tanba ha’u nia liman mean hotu, ha’u hatais faruk ho liman badak no loron manas halo ha’u nia kulit mean.
Depois ne’e ami kuda natar rua tan. Labarik badinas maibe agora kolen uitoan, entaun agora sira kuda neineik. Ha’u deskansa tanba agora kolen loos maibe iha tempu badak ha’u senti baruk entaun ha’u mos ba kuda dala ida tan.
Bainhira kuda hotu, nakukun ona, ami haree husi fulan naroman. Depois hamoos ha’u no labarik sira han donut. Serbisu ne’e halo ami hamlaha.
Fila ba uma, sa’e kareta, ha’u kontente, foer, no kolen. Iha momentu ne’e ha’u la dun saudades ha’u nia kolega sira husi Amerika. Envés, ha’u senti agradese ba assiste eventu kuda hare, agradese ba esperiensia foun, no agradese ba halo belun no familia foun iha komunidade ida ne’e.